Σε αυτή την ενότητα θα μιλήσουμε για το πρόβλημα της ψηφιακής ένδειας στη διεθνή και ελληνική ακαδημαϊκή κοινότητα, όπως αυτό αναδείχθηκε την εποχή του Covid 19  και πώς μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε επιδεικνύοντας ψηφιακή ετοιμότητα. Σε τι αφορά όμως η ψηφιακή ένδεια;

Η ψηφιακή ένδεια αφορά:

• στην έλλειψη πόρων και δεξιοτήτων σε ένα σημαντικό μέρος των φοιτητ@ και διδασκόντων/ουσών δυσκολεύοντας τους κατά την ψηφιακή εκπαιδευτική  διαδικασία ή και αποκλείοντάς τους από αυτή (Taşkın & Erzurumlu, 2021)

Το παραπάνω είναι σημαντικό καθώς, οι ψηφιακοί πόροι και οι ψηφιακές δεξιότητες αποτελούν σήμερα απαραίτητη δεξιότητα ζωής (Khan et al., 2022) ενισχύοντας τους εμπλεκόμενους στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση να ανταποκριθούν επιτυχώς στις απαιτήσεις της ψηφιακής εποχής του 21ου αιώνα  (English, 2016; Gómez-Galán et al.,2021; Khan et al., 2022), η οποία διαρκώς μεταβάλλεται.

Η ψηφιακή ένδεια αφορά επίσης:

• στις ελλιπείς ψηφιακές υποδομές των πανεπιστημίων (Taşkın & Erzurumlu, 2021),

Πολλά πανεπιστήμια δε διαθέτουν ψηφιακές πλατφόρμες σύγχρονης και ασύγχρονης εκπαίδευσης ή ακόμα και αν διαθέτουν, δεν τις χρησιμοποίησαν, πριν την πανδημία του Covid 19 και σίγουρα δεν επιμόρφωσαν το προσωπικό τους, τους/τις διδάσκοντες/ουσες και το υπόλοιπο προσωπικό, σχετικά με τη λειτουργία και τις δυνατότητές τους. Είναι γνωστό ότι η χρήση του e-class, του e-learn, κ.ά. ψηφιακών περιβαλλόντων στα Ελληνικά Πανεπιστήμια θύμιζε περισσότερο αποθετήρια πηγών παρά ψηφιακά περιβάλλοντα μάθησης. Επιπλέον, σε πολλά πανεπιστήμια δεν υπάρχουν μόνιμοι υπολογιστές και μόνιμοι προτζέκτορες σε όλες τις αίθουσες και τα αμφιθέατρα, καθώς και πλήρως οργανωμένα και στελεχωμένα εργαστήρια υπολογιστών με σύγχρονους υπολογιστές και όλα τα απαραίτητα περιφερειακά εργαλεία.

Ως αποτέλεσμα όλων των παραπάνω,  η ψηφιακή ένδεια αφορά

• στην αδυναμία διαχείρισης των γνωσιακών, μεταγνωσιακών και συναισθηματικών απαιτήσεων της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (Taşkın & Erzurumlu, 2021) τόσο από τους/τις διδάσκοντες/ουσες όσο και τ@ φοιτητ@. Σύμφωνα με έρευνες η μάθηση σε ψηφιακά περιβάλλοντα αυξάνει το γνωστικό φορτίο και απαιτεί μεγαλύτερη νοητική προσπάθεια για να επεξεργαστούν οι πληροφορίες που λαμβάνουν οι εμπλεκόμενοι (Erarslan & Şeker, 2021). Πιο συγκεκριμένα, μέσα στα ψηφιακά περιβάλλοντα μάθησης αυξάνονται, αρχικά, οι γνωσιακές απαιτήσεις από τους εμπλεκόμενους (διδάσκοντες/ουσες & φοιτητ@) προκειμένου να ορίσουν το πλαίσιο διδασκαλίας και μάθησης και να θέσουν τους στόχους τους. Επιπλέον, αυξάνονται και οι μεταγνωσιακές απαιτήσεις προκειμένου οι εμπλεκόμενοι (διδάσκοντες/ουσες & φοιτητ@) να χρησιμοποιήσουν τις κατάλληλες μεθόδους και στρατηγικές για να παρακολουθήσουν την πορεία επίτευξης των στόχων τους (Erarslan & Şeker, 2021; Schneider et al., 2022). Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως τα παραπάνω επηρεάζονται και από τα κίνητρα των εμπλεκόμενων, δηλαδή από το ενδιαφέρον και την προσήλωση στο στόχο τους, καθώς και από τα συναισθήματά τους τα οποία διαμορφώνονται από τις προηγούμενες εμπειρίες τους και επιδρούν σημαντικά στα κίνητρα εμπλοκής τους (Erarslan & Şeker, 2021; Schneider et al., 2022).

Η ανάδειξη του προβλήματος της  ψηφιακής ένδειας την εποχή του Covid 19 απασχόλησε τους ιθύνοντες σχετικά με το τι πρέπει και οφείλουν να κάνουν στην μετά τον Covid εποχή, προκειμένου να πετύχουν τα μέγιστα δυνατά επίπεδα ψηφιακής ετοιμότητας, η οποία πρέπει να προσδιορίζεται και να αναπτύσσεται, πριν την εμπλοκή των μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας σε διαδικασίες εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (Taşkın & Erzurumlu, 2021).

Η πρόσφατη πανδημία του covid 19 και τα lockdowns έδειξαν πως για να υπάρξει Ψηφιακή Ετοιμότητα πρέπει να προηγηθεί η Ψηφιακή Ισότητα.

Χρειάζεται να έχουμε όλα τα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας ισότιμη πρόσβαση σε ψηφιακά εργαλεία, πόρους και υπηρεσίες με στόχο την ενίσχυση των ψηφιακών μας γνώσεων και δεξιοτήτων. Επιπλέον, από τη μία χρειάζεται πρόσβαση σε κάθε υλικό, λογισμικό και ψηφιακό εργαλείο που θα μας επιτρέπει τη δημιουργία, την κοινή χρήση και την ανταλλαγή ψηφιακού περιεχομένου προσβάσιμου από όλους τ@ φοιτητ@ και από την άλλη επικοινωνία με άλλους που είτε χρησιμοποιούν αντίστοιχα ψηφιακά εργαλεία και ψηφιακούς πόρους είτε εμπλέκονται ενεργά σε ερευνητικά προγράμματα με στόχο την εφαρμογή των ψηφιακών τεχνολογιών για την ενίσχυση της τριτοβάθμιας μαθησιακής διαδικασίας.

Ας δούμε τώρα μερικούς τρόπους με τους οποίους μπορούμε να αλλάξουμε τη διδακτική μας πράξη με στόχο να ενισχύσουμε την ψηφιακή μας ετοιμότητα και να αντιμετωπίσουμε την ψηφιακή ένδεια.

• Αρχικά, είναι απαραίτητος ο εξοπλισμός των πανεπιστημίων με τα απαραίτητα ψηφιακά μέσα και εργαλεία που θα είναι προσβάσιμα από όλους/ες τους/τις διδάσκοντες/ουσες, τ@ φοιτητ@ και το υπόλοιπο προσωπικό.

• Στη συνέχεια, χρειάζεται σχεδιασμός επιμορφωτικών προγραμμάτων για τους/τις διδάσκοντες/ουσες και το υπόλοιπο προσωπικό των πανεπιστημίων στο πλαίσιο των οποίων οι διδάσκοντες/ουσες θα εμπλέκονται σε projects, όπου θα αξιοποιούν τις ψηφιακές τους γνώσεις και δεξιότητες, καθώς και τα εργαλεία που μαθαίνουν (κοινότητες πρακτικής). Πιο συγκεκριμένα, θα μαθαίνουν πώς να σχεδιάζουν τα ψηφιακά τους μαθήματα χρησιμοποιώντας τα απαραίτητα ψηφιακά εργαλεία κριτικά και δημιουργικά, πώς να επιλέγουν το περιεχόμενο των μαθημάτων και με ποιες μεθόδους και τεχνικές θα το διδάσκουν στ@ φοιτητ@. Ουσιαστικά, θα δημιουργούν κοινότητες πρακτικής και μέσα από την αλληλεπίδρασή τους θα μοιράζονται γνώσεις, πρακτικές και εμπειρίες που θα τους οδηγούν στη συλλογική μάθηση.

• Ταυτόχρονα, κρίνεται σκόπιμη η αναβάθμιση των προγραμμάτων σπουδών με αύξηση τόσο των υποχρεωτικών μαθημάτων όσο και των μαθημάτων επιλογής σχετικά με τις ΤΠΕ με στόχο την ενίσχυση των ψηφιακών δεξιοτήτων των φοιτητ@  (Karagözoğlu & Gezer, 2022).

• Ωστόσο, είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως ο σχεδιασμός των παραπάνω μαθημάτων πρέπει να γίνεται πάντα με βάση τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες των φοιτητ@ (Almazova et al. 2020). Επιπλέον, στο πλαίσιο αυτών των μαθημάτων οι  διδάσκοντες/ουσες θα δημιουργούν ψηφιακό πολυτροπικό υλικό κάνοντας το περιεχόμενο του μαθήματός τους ελκυστικό και προσβάσιμο σε όλ@ τ@ φοιτητ@ ενισχύοντας τα κίνητρα ενεργητικής εμπλοκής τους στη μαθησιακή διαδικασία (Almazova et al. 2020).

• Η εμπειρία της εποχής του Covid 19 μας έδειξε πως εκτός όλων των παραπάνω χρειάζεται διερεύνηση και αντιμετώπιση των παραγόντων (γνωστικών, συναισθηματικών, κ.ά) που επιδρούν αρνητικά στην εμπλοκή των διδασκόντων/ουσών και των φοιτητ@ με τις νέες τεχνολογίες και κυρίως με τις ψηφιακές πλατφόρμες σύγχρονης και ασύγχρονης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (Karagözoğlu & Gezer, 2022). Επομένως, χρειάζεται μείωση των αρνητικών συναισθημάτων που εμποδίζουν την επιτυχή εμπλοκή των μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας σε διαδικασίες με ψηφιακά μέσα. Σύμφωνα με έρευνες η μείωση των αρνητικών συναισθημάτων και η ενίσχυση των θετικών συναισθημάτων επιτυγχάνεται μέσα από την ανάπτυξη των μεταγνωσιακών στρατηγικών (Burleson, 2013; Erarslan & Şeker, 2021; Schneider et al., 2022), αλλά και την πολυτροπική (εικόνα, χρώματα, βίντεο, ήχο, κ.ά.)  παρουσίαση των πληροφοριών (Schneider et al., 2022).

• Τέλος, στο πλαίσιο του προγράμματος σπουδών στόχος μας πρέπει να είναι η δημιουργία υποστηρικτικών και παροτρυντικών έντυπων και ψηφιακών περιβαλλόντων μάθησης, όπου θα ενισχύονται οι μεταγνωσιακές δεξιότητες των φοιτητ@ (Almazova et al. 2020; Koumachi, 2019) και θα αναπτύσσεται η κριτική και η δημιουργική τους σκέψη μέσα από συνεχή αξιολόγηση (βλ. 5ο άξονα) και άμεση ανατροφοδότηση (Almazova et al. 2020) με τη χρήση κυρίως ψηφιακών εργαλείων. Πιο συγκεκριμένα, οι διδάσκοντες/ουσες μπορούν να ενισχύσουν τις μεταγνωσιακές δεξιότητες των φοιτητ@, δηλαδή τις δεξιότητες που θα τ@ς επιτρέπουν να παρακολουθούν, να ελέγχουν και να αξιολογούν τη μαθησιακή διαδικασία (Stiller, et al. 2020). Αυτό γίνεται μέσα από συχνές δραστηριότητες ανατροφοδότησης που θα τ@ς προβληματίζουν και θα τ@ς οδηγούν σε αναστοχασμό, αναθεώρηση/βελτίωση και επανασχεδιασμό του τρόπου που προσεγγίζουν τον μαθησιακό τους στόχο (Cavalcante-Pimentel et al. 2022). Ερωτήσεις σχετικά με το Τι; Πώς; και Γιατί; παροτρύνουν τ@ς φοιτητ@ να προβληματιστούν, να αμφισβητήσουν και να σταθούν κριτικά απέναντι στη μαθησιακή διαδικασία, αλλά και να αναζητήσουν άλλους εναλλακτικούς (δημιουργικούς) τρόπους προσέγγισης του στόχου τους (Cavalcante-Pimentel et al. 2022; Kramarski & Michalsky, 2013; Vatansever & Toker, 2022).

  Στα παρακάτω αρχεία, θα βρείτε μία περισσότερες πληροφορίες για το θέμα καθώς και μία δραστηριότητα που θα σας βοηθήσει να αυτοαξιολογήσετε ανώνυμα τις γνωσεις σας και/ ή τις διδακτικές πρακτικές σας.

  Περισσότερες πληροφορίες και καθοδήγηση για αυτήν την θεματική θα βρείτε στον Ασύγχρονο Επιμορφωτικό Κύκλο Ανοικτής Πρόσβασης MOOC του ΚΕΔΙΜΑ ΤΟΤΤ του Πανεπιστημίου Κρήτης.