Ως συμπεριληπτική εκπαίδευση (inclusive education) μπορεί να θεωρηθεί η προσέγγιση που επιδιώκει να αντιμετωπίσει πιθανά εμπόδια στην αποτελεσματική εμπλοκή των φοιτητ@ στη μαθησιακή διαδικασία παρέχοντάς τους τους κατάλληλους πόρους και πρακτικές ώστε να διασφαλιστεί η αποτελεσματική και ευέλικτη συμμετοχή τους σε αυτή (Collins et al., 2019; Moriña, 2022). Αρχικά, η έννοια της συμπερίληψης επικεντρώθηκε κυρίως σε μαθητευόμενους με αναπηρίες ή/και μαθησιακές δυσκολίες. Στη συνέχεια επεκτάθηκε και αφορούσε σε όλους τους μαθητευόμενους που βιώνουν τον κίνδυνο περιθωριοποίησης ή αποκλεισμού λόγω φυλής, εθνικότητας, θρησκείας, γλώσσας, κοινωνικοοικονομικής κατάστασης, φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού κλπ. Ωστόσο, η κυρίαρχη αυτή αντίληψη σχετικά με το ότι η συμπεριληπτική εκπαίδευση εστιάζει και προσπαθεί να αμβλύνει τις «ατομικές διαφορές», εμποδίζει τη διαμόρφωση κατάλληλων συνθηκών διδασκαλίας και μάθησης οι οποίες δεν καθορίζονται από τις εκάστοτε ετικέτες και κατηγοριοποιήσεις αλλά αφορούν όλους τους μαθητευόμενους ανεξαρτήτου υποβάθρου (inclusion for all) (Collins et al., 2019; Moriña, 2022; Redpath et al. 2013).  Εξάλλου, είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι οι μαθητευόμενοι που προέρχονται από παραδοσιακά υποαντιπροσωπευόμενες ομάδες δεν αντιμετωπίζουν διαφορετικές προκλήσεις από αυτές της ευρύτερης κοινότητας των μαθητευόμενων. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι αντιμετωπίζουν αυτές τις προκλήσεις με μια μεγαλύτερη ένταση.

Η διδακτική πρακτική της ευέλικτης ομαδοποίησης (flexible grouping) είναι μια από τις βασικές πρακτικές συμπερίληψης, η οποία μάλιστα στηρίζεται στις αρχές της διαφοροποιημένης διδασκαλίας και της ομαδοσυνεργατικής μάθησης. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, η ανάγκη για διαφοροποίηση στη διδασκαλία προέκυψε από την ανάγκη για συμπερίληψη όλων των φοιτητ@ στην εκπαιδευτική διαδικασία  (Roos, 2019). 

Τι εννοούμε όμως με τον όρο διαφοροποιημένη διδασκαλία; Λέγοντας διαφοροποιημένη διδασκαλία εννοείται ένας οργανωμένος, αλλά και ευέλικτος τρόπος εκ των προτέρων προσαρμογής της διδασκαλίας, συνεπώς και της μάθησης, βάσει του ατομικού “προφίλ” των φοιτητ@ κάθε μαθήματος, προκειμένου να τ@ βοηθήσει να επιτύχουν το μέγιστο δυνατό μαθησιακό αποτέλεσμα (Tomlinson, 2001). Πρόκειται επομένως για μια οργανωμένη διδακτική προσέγγιση κατά την οποία ο / η διδάσκων – διδάσκουσα συνυπολογίζει το επίπεδο τ@ κάθ@ φοιτητ@ ώστε η μάθηση να έχει τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα. 

Ουσιαστικά λοιπόν, η διαφοροποιημένη διδασκαλία εστιάζει στ@ κάθ@ φοιτητ@ χωριστά, συνυπολογίζοντας το διαφορετικό μαθησιακό τους “στυλ”, τα διαφορετικά τους ενδιαφέροντα καθώς και το διαφορετικό κοινωνικοπολιτισμικό τους υπόβαθρο.  Δεδομένου λοιπόν ότι η διαφοροποιημένη διδασκαλία λαμβάνει υπόψη και εστιάζει στην ποικιλομορφία μιας κοινότητα μάθησης μπορούμε να συμπεράνουμε ότι αποτελεί το “κλειδί” για μια επιτυχημένη συμπεριληπτική εκπαίδευση (Katz, 2013) καθώς η συμπεριληπτική εκπαίδευση αναφέρεται σε διδακτικές παρεμβάσεις που στοχεύουν στην παροχή ευκαιριών για ενεργό συμμετοχή όλων των φοιτητ@ στην μαθησιακή διαδικασία. Στον αντίποδα της διαφοροποιημένης διδασκαλίας συναντάται η μονοδιάστατη διδασκαλία (“One-size-fits-all instruction) η οποία απευθύνεται σε όλ@ τ@ φοιτητ@ με τον ίδιο τρόπο αγνοώντας ότι οι φοιτητ@ διαθέτουν διαφορετικές  γνώσεις, δεξιότητες, εμπειρίες, υπόβαθρο κλπ. 

Η διαφοροποίηση της διδασκαλίας μας όπως είναι λογικό παρουσιάζει αρκετές δυσκολίες κατά την πρακτική εφαρμογή της, μιας και “ακουμπάει” όλες τις πτυχές μιας διδασκαλίας και αφορά κάτι περισσότερο από μια απλή προσαρμογή του προγράμματος σπουδών και των διδακτικών πρακτικών (Tomlinson, 2003; Turner et al., 2017). Σύμφωνα με τους Chamberlin & Powers (2010) οι βασικές αρχές της διαφοροποιημένης διδασκαλίας είναι οι ακόλουθες: 

1. Οι διδάσκοντες-ουσες επικοινωνούν στους φοιτητ@ ότι είναι σημαντικό να μάθουν αναφορικά με ένα αντικείμενο συνδέοντας το περιεχόμενο με το διδακτικό υλικό και τους τρόπους αξιολόγησης. Με την διαφοροποιημένη διδασκαλία, η αξιολόγηση είναι διαρκής και στοχεύει στο να προσαρμόζεται διαρκώς η διδασκαλία με βάση την κατανόηση των φοιτητ@, τα προσωπικά τους ενδιαφέροντα και τα μαθησιακά τους προφίλ. 

2. Οι διδάσκοντες-ουσες “απαντούν” στις διαφορές μεταξύ των φοιτητ@ αφενός αποδεχόμενοι την εκάστοτε αφετηρία των φοιτητ@ τους  και αφετέρου διαμορφώνοντας κατάλληλες προσδοκίες για το που μπορούν αυτ@ να φτάσουν. 

3. Οι φοιτητ@ αναμένεται να συμμετέχουν με σεβασμό στις ποικίλες δραστηριότητες που στοχεύουν στην καλλιέργεια της κριτικής τους σκέψης και την προώθηση της ατομικής τους ανάπτυξης. 

4. Οι διδάσκοντες-ουσες συνεργάζονται με τ@ φοιτητ@ κατά τη μαθησιακή διαδικασία.

5. Οι διδάσκοντες-ουσες είναι ευέλικτ@ στο να αξιοποιούν συνεργατικές μεθόδους διδασκαλίας καθώς και να υλοποιούν συζητήσεις μέσα στο αμφιθέατρο με στόχο την οικοδόμηση των γνώσεων και δεξιοτήτων των φοιτητ@. 

6. Η προσέγγιση της διαφοροποιημένης διδασκαλίας σχεδιάζεται εκ των προτέρων και όχι εκ των υστέρων (proactive not reactive). Ο εκπαιδευτικός δηλαδή σχεδιασμός στοχεύει στο να ανταποκρίνεται η διδασκαλία στη διακύμανση των χαρακτηριστικών των φοιτητ@ και όχι στο να αναπροσαρμόσει τη διδασκαλία με βάση τα στοιχεία εκείνα που δεν λειτουργούν για ορισμέν@ φοιτητ@.

7. Ο χρόνος, το υλικό και το πλαίσιο διδασκαλίας εφαρμόζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να ταιριάζουν στις ανάγκες των φοιτητ@.

Προκειμένου να διασφαλιστούν οι προαναφερθείσες αρχές και να χρησιμοποιηθούν οι κατάλληλες διδακτικές πρακτικές, οι διδάσκοντες-ουσες είναι αναγκαίο να έχουν πλήρη επίγνωση της γνωστικής ανάπτυξης των φοιτητών/-τριών τους, του επιπέδου ετοιμοτητας τους καθώς και των μαθησιακών τους “στυλ”.

Στα παρακάτω αρχεία, θα βρείτε μία περισσότερες πληροφορίες για το θέμα καθώς και μία δραστηριότητα που θα σας βοηθήσει να αυτοαξιολογήσετε ανώνυμα τις γνωσεις σας και/ ή τις διδακτικές πρακτικές σας.